Γράφει ο Γιώργος Χ
Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453 αποτέλεσε μια εκτεταμένη και πολυδιάστατη στρατιωτική επιχείρηση, που περιλάμβανε πολλές μικρότερες τακτικές ενέργειες. Μια από αυτές ήταν η προσπάθεια των Τούρκων να υπονομεύσουν τα τείχη της βυζαντινής πρωτεύουσας, κατασκευάζοντας υπόγειες σήραγγες.
Ο Οθωμανός σουλτάνος, Μωάμεθ Β΄, ήταν αποφασισμένος να εφαρμόσει κάθε πιθανή στρατηγική για να επιτύχει τη νίκη. Οι πολιορκητές σκόπευαν να ανοίξουν τούνελ από τις θέσεις τους, που θα έφταναν κάτω από τα βυζαντινά τείχη. Στη συνέχεια, θα πυρπολούσαν τα ξύλινα υποστηρίγματα των σηράγγων, προκαλώντας την κατάρρευσή τους και, μαζί, την πτώση του τμήματος του τείχους από πάνω.
Η αποστολή της διάνοιξης αυτών των υπόγειων διόδων ανατέθηκε στον Ζαγανό πασά, έναν ικανότατο Οθωμανό στρατηγό. Εκτός από έμπιστος σύμβουλος, υπήρξε και δάσκαλος του Μωάμεθ Β΄. Ο Ζαγανός, γεννημένος χριστιανός, στρατολογήθηκε μέσω του παιδομαζώματος και ασπάστηκε το Ισλάμ σε νεαρή ηλικία. Η καταγωγή του παραμένει ασαφής, με ιστορικούς να εικάζουν ότι οι γονείς του ήταν Αλβανοί, Σλάβοι ή Έλληνες. Ο Ζαγανός συγκρότησε μια ομάδα Σέρβων σκαπανέων, ειδικών στην εκσκαφή υπόγειων σηράγγων, οι οποίοι εργάζονταν ως μεταλλωρύχοι στην πόλη Νόβο Μπρντο, γνωστή για την εξόρυξη χρυσού, αργύρου, σιδήρου και μολύβδου. Αυτοί οι σκαπανείς προσφέρθηκαν στον σουλτάνο από τον δεσπότη της Σερβίας, Τζούρατζ Μπράνκοβιτς, που ήταν υποτελής των Οθωμανών.
Για να αντιμετωπίσει τις οθωμανικές απόπειρες υπονόμευσης, ανέλαβε δράση ο Ιωάννης Γκραντ, ένας ικανός αλλά μυστηριώδης μισθοφόρος.
Οι πληροφορίες για τη ζωή του είναι περιορισμένες και συχνά αντικρουόμενες.
Κάποιες μεσαιωνικές πηγές τον περιγράφουν ως Γερμανό, με το όνομα Γιοχάνες, ενώ άλλες (και πιο αξιόπιστες) θεωρίες υποστηρίζουν ότι ήταν Σκωτσέζος, με το όνομα Τζον Γκραντ, και ότι έφτασε στην Κωνσταντινούπολη μέσω Γερμανίας. Μάλιστα το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής κατεβαίνοντας από Σκωτία το έκανε μόνο περπατώντας...χωρίς κανένα άλογο ή κάρο.
Οι συνθήκες της άφιξής του στην Κωνσταντινούπολη παραμένουν αδιευκρίνιστες, αν και πιθανολογείται ότι στο τελικό μέρος της διαδρομής εντάχθηκε στους 700 άνδρες που έστειλε η Γένοβα για να στηρίξει τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΙΑ΄ Παλαιολόγο. Όλες οι πηγές, ωστόσο, συμφωνούν ότι ο Γκραντ ήταν εξαιρετικός μηχανικός, με βαθιά γνώση της πολιορκητικής τέχνης και δεξιότητες στην ανίχνευση και καταστροφή υπόγειων σηράγγων, καθώς και στη χρήση του υγρού πυρός, του μυστικού όπλου των Βυζαντινών.
Επίσης, αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι ο Jonh/"Johanes" ήταν βωμολόχος/βρωμόστομος, είχε αρκετά γένια, ήταν σχετικά μεγαλόσωμος και του άρεσε η μπύρα σε αντίθεση με τους Βυζαντινούς που προτιμούσαν και είχαν πάντα κρασί. Είχε δε τη συνήθεια ενώ έπινε από τη μεγάλη κούπα με τη μπύρα του να τοποθετεί ως "συστήματα συναγερμού" μεγάλα βαρέλια γεμάτα με νερό ώστε από τις υπόγειες δονήσεις να αντιλαμβάνεται που ακριβώς σκάβανε οι Οθωμανοί Τούρκοι....και στη συνέχεια ξεκινούσε το "σόου" του.
Η αρχική προσπάθεια των Οθωμανών να σκάψουν τούνελ ξεκίνησε κοντά στην πύλη Χαρισίου, αλλά το πετρώδες έδαφος δυσκόλευε την πρόοδο. Ο Ζαγανός πασάς διέκοψε τις εργασίες και στράφηκε σε άλλη περιοχή, κοντά στο τείχος των Βλαχερνών, πλησίον της πύλης Καλιγαρίας, όπου το έδαφος ευνοούσε την εκσκαφή. Εκεί, οι Οθωμανοί άνοιξαν ταυτόχρονα πολλές παράλληλες σήραγγες προς την ίδια κατεύθυνση.
Οι Βυζαντινοί δεν έμειναν αδρανείς. Ο Γκραντ διέθετε την ικανότητα να εντοπίζει τις εχθρικές σήραγγες, παρατηρώντας σημάδια όπως δονήσεις στο έδαφος, σωρούς χώματος ή την ένταση των επιθέσεων σε συγκεκριμένα σημεία των τειχών. Αντιλαμβανόμενος την κίνηση των Οθωμανών προς την πύλη Καλιγαρίας, ξεκίνησε να σκάβει αντίθετες σήραγγες για να συναντήσει και να εξουδετερώσει τους σκαπανείς του Ζαγανού, πριν αυτοί φτάσουν στα τείχη.
Στις 16 Μαΐου, οι Βυζαντινοί πέτυχαν την πρώτη τους επιτυχία. Ο Γκραντ και οι άνδρες του εισέβαλαν σε μια οθωμανική σήραγγα, την γέμισαν με υγρό πυρ, που μετέφεραν σε βαρέλια, και το πυροδότησαν, καταστρέφοντας τη σήραγγα και τους σκαπανείς.
Στις 21 Μαΐου, εντόπισαν και κατέστρεψαν κι άλλες σήραγγες, χρησιμοποιώντας νερό ή καπνό για να πνίξουν τους εχθρούς μέσα.
Στις 23 Μαΐου, οι σήραγγες των δύο πλευρών διασταυρώθηκαν, οδηγώντας σε σφοδρή μάχη σώμα με σώμα. Οι Βυζαντινοί αιχμαλώτισαν Σέρβους σκαπανείς και έναν Οθωμανό αξιωματικό, ο οποίος, μετά από βασανιστήρια, αποκάλυψε τις θέσεις όλων των υπόγειων διόδων του Ζαγανού, δίνοντας κρίσιμο πλεονέκτημα στους αμυνόμενους.
Ο Γκραντ εκμεταλλεύτηκε την πληροφορία, οργανώνοντας μια εκστρατεία καταστροφής των οθωμανικών σηράγγων, χρησιμοποιώντας πυρίτιδα, νερό, καπνό και υγρό πυρ. Σε πολλές περιπτώσεις, οι αντίπαλοι συναντήθηκαν υπογείως, πολεμώντας σε στενές, αποπνικτικές συνθήκες.
Μέχρι τις 25 Μαΐου, όλες οι οθωμανικές σήραγγες είχαν καταστραφεί, και ο Ζαγανός πασάς εγκατέλειψε την τακτική της υπονόμευσης, στρέφοντας τις μάχες στην επιφάνεια.
Παρά τις επιτυχίες αυτές, η Κωνσταντινούπολη δεν σώθηκε.
Τέσσερις ημέρες αργότερα, στις 29 Μαΐου 1453, η πόλη έπεσε στα χέρια του Μωάμεθ Β΄, λόγω της υπεροπλίας και του πολύ μεγάλου αριθμητικού πλεονεκτήματος.
Η τύχη του Ιωάννη Γκραντ παραμένει άγνωστη. Εξαφανίστηκε από την ιστορία τόσο απότομα όσο εμφανίστηκε, χωρίς να γνωρίζουμε αν επέζησε ή χάθηκε ανάμεσα στους χιλιάδες υπερασπιστές της πόλης.
