Βιολογικός πόλεμος

Βιολογικός πόλεμος (biological warfare), ή μικροβιολογικός πόλεμος,χαρακτηρίζεται ο πόλεμος εκείνος κατά τον οποίο γίνεται χρήση ζώντων οργανισμών και ειδικότερα παθογόνων μικροοργανισμών ή παραγώγων αυτών όπως π.χ. έντομα, μικρόβια, καλλιέργειες με φονικούς ιούς και βακτήρια,προκειμένου να προκαλέσουν ασθένεια ή θάνατο ανυπεράσπιστων αμάχων πληθυσμών. 

Τα βιολογικά όπλα κατατάσσονται, μαζί με τα πυρηνικά και τα χημικά, στα όπλα μαζικής καταστροφής και στα μη συμβατικά μέσα πολέμου.  

Ο Βιολογικός πόλεμος διακρίνεται σε τρία επίπεδα.

Το πρώτο είναι όταν
μία πλευρά χρησιμοποιεί παθογόνους οργανισμούς, που δεν έχουν ως βασικό σκοπό το θάνατο, αλλά την εξασθένηση των γραμμών του αντιπάλου. 

Το δεύτερο επίπεδο είναι όταν χρησιμοποιούνται σε ένα ολόκληρο θέατρο επιχειρήσεων, π.χ. για γενοκτονία, όπως όταν οι Άγγλοι άποικοι στις ΗΠΑ έδωσαν κουβέρτες με ευλογιά στους Ινδιάνους. 

Εδώ χρησιμοποιούνται θανατηφόρες ασθένειες, αλλά υπάρχει τρόπος θεραπείας. 

Στο τρίτο επίπεδο εξαπολύονται μεταλλαγμένοι (οπλοποιημένοι) ιοί με συμβατά μέσα, όπως διηπειρωτικοί πύραυλοι, βόμβες..., που προκαλούν ασθένειες που δεν έχουν ξανά αντιμετωπισθεί από την ανθρωπότητα, και συνεπώς δεν υπάρχει άμεση θεραπεία. 

Εκπαιδευτική αμερικανική βομβίδα E120 βιολογικού πολέμου που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του 1960.

Οι χώρες που φέρονται να είχαν καταρτίσει προγράμματα ανάπτυξης βιολογικών όπλων ήταν η Ιαπωνία, η οποία τα χρησιμοποίησε, κατά τον Σινοϊαπωνικό πόλεμο(1931-1945), οι ΗΠΑ, οι οποίες χρησιμοποίησαν την τεχνολογία των Ιαπώνων και η Σοβιετική Ένωση, που είχε και τα πιο εξελιγμένα. 

Αμερικανοί ερευνητές βιολογικού πολέμου που εργάζονται στις εγκαταστάσεις στρατού των ΗΠΑ στο Φρέντερικ, στη πολιτεία Μέριλαντ (1940). 

Αν και μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ μεγάλες ποσότητες βιολογικών όπλων καταστράφηκαν, εκφράζονται φόβοι ότι μπορεί να υπάρχουν κάποια αποθέματα. 

Και οι τρεις παραπάνω ανέπτυξαν ιδιαίτερα μεταλλάξεις στο μικρόβιο της πανώλης, που προκάλεσε τα περισσότερα θύματα στην ανθρωπότητα και κατάφεραν να επιτύχουν ιδιαίτερα μεγάλα ποσοστά θνησιμότητας.

Με τη Διεθνή Συνθήκη Βιολογικού Πολέμου του 1972 (BWC 1972) η παραγωγή, φύλαξη και χρήση βιοχημικών όπλων έχουν τεθεί εκτός νόμου. 

Παρά ταύτα η ίδια η συνθήκη δεν απαγορεύει σχετική έρευνα ανάπτυξης αντίμετρων ασφαλείας για κάθε χώρα. 

Σήμερα, αν και τη Συνθήκη αυτή φέρεται να την έχει υπογράψει σχεδόν το σύνολο των εθνών, εν τούτοις ένας αρκετός αριθμός χωρών θεωρείται από κάποιους κύκλους ότι διατηρεί τέτοια όπλα. 

Είναι όμως πολύ αμφίβολη η ακρίβεια αυτών των πληροφοριών με δεδομένο αφενός την προπαγάνδα και τις διάφορες σκοπιμότητες που εξυπηρετούν κάθε φορά αυτή, όπως επίσης και από τις "δήθεν" διαρροές πληροφοριών, αμυντικής σκοπιμότητας, που γίνονται προς αποτροπή κάποιου πολέμου. 

Τέτοια περίπτωση ήταν και τα φημολογούμενα για το Ιράκ στα τέλη της δεκαετίας του 1990.     

Αυτό που είναι βέβαιο στους στρατιωτικούς κύκλους είναι ότι η χρήση τέτοιων όπλων είναι εκ φύσεως αποτρεπτική μεταξύ όμορων εμπολέμων χωρών. 

Το μεγαλύτερο μειονέκτημά των όπλων αυτών είναι ότι η όποια αποτελεσματικότητά τους είναι πολύ βραδεία σε σχέση με το χρόνο διεξαγωγής των στρατιωτικών επιχειρήσεων, που μπορεί έτσι να διευκολύνει μόνο παρατεταμένους πολέμους.

Χρήση βιολογικών όπλων 

Πρώτη φορά βλέπουμε την χρήση βιολογικών οπλών στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο με την χρήση χημικών ουσιών οι όποιες προκάλεσαν μεγάλο σοκ στους στρατιωτικούς αλλά και προβληματισμούς όχι μονό επειδή υπήρξαν άμεσα τραγικά αποτελέσματα αλλά και επειδή άρχισε να επικρατεί μια νέα λογική, μια νέα πρακτική στην διεξαγωγή του πολέμου. 

  

Μέχρι τότε ο κάθε στρατιώτης μπορούσε κατά κάποιο τρόπο να εξασφαλίσει ανατομική του ακεραιότητα  με την έγκαιρη κάλυψη του, τώρα όμως με το βιολογικό πόλεμο κάτι τέτοιο είναι σχεδόν αδύνατο. 

Τα χημικά αέρια εισχωρούν παντού και δεν σέβονται ούτε την ζωή του στρατιώτη αλλά ούτε και του ιδίου του άμαχου πληθυσμού, ο όποιος βρίσκεται στα μετόπισθεν και στις πόλεις.

Τις περισσότερες φορές τα βιολογικά όπλα δεν προειδοποιούν τα υποψήφια θύματα τους. 

Κάνουν την εμφάνιση τους με ισχυρές εκρήξεις καθώς δεν χρειάζεται να δημιουργηθούν θραύσματα για να σκοτώσουν. 

Το μονό που χρειάζεται είναι το σπάσιμο της οβίδας και οι χημικές ουσίες διαχέονται χωρίς η πορεία τους να αναχαιτίζεται από τους βράχους και τα αναχώματα. 

Το σημαντικότερο όμως είναι ότι συνήθως τα θύματα δεν ξέρουν εάν έχουν προσβληθεί αφού δεν γνωρίζουν τι θα πάθουν και ποτέ θα το πάθουν. 

Τα συμπτώματα είναι δυνατό να εμφανιστούν ακόμα και στους απογόνους των θυμάτων.

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, οι αντίπαλοι παρόλο που έφτασαν πολύ κοντά στην χρήση τέτοιων οπλών δεν προχώρησαν, λόγω των ειδικών στρατιωτικών συνθηκών που επικρατούσαν. 

Κυρίως όμως ο χημικός πόλεμος αποτράπηκε από τον φόβο για τα αντίποινα. 

Μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο και μέχρι την πτώση του τείχους του Βερολίνου στις 11 Νοεμβρίου του 1989 έχουμε τον λεγόμενο Ψυχρό Πόλεμο. 

Ο πόλεμος αυτός βασίστηκε στον φόβο και των 2 πλευρών για την απειλή χρήσης πυρηνικών και βιολογικών οπλών . 

Παρ’ όλα αυτά κατά την διάρκεια του δεν χρησιμοποιήθηκαν τέτοια όπλα.

Σήμερα υπάρχουν απειλές όχι μονό από εξτρεμιστές για μια τρομοκρατική επίθεση με την χρήση χημικών και βιολογικών οπλών αλλά και από οργανωμένα κράτη, τα όποια διαθέτουν στα οπλοστάσια τους σημαντικές ποσότητες τέτοιων οπλών.

Διάφορα όπλα του βιολογικού πολέμου

Άνθρακας

Ο άνθρακας είναι ένα από τα πιο γνωστά βιολογικά όπλα αλλά και ένα από τα πιο ιδανικά γιατί οι μολυσματικοί του σπόροι είναι ανθεκτικοί, επιβιώνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ανοικτό χώρο και μεταφέρονται με τον αέρα σε μεγάλες αποστάσεις.

Όταν οι σπόροι του άνθρακα εγκατασταθούν στους πνεύμονες  ενός θύματος  πολλαπλασιάζονται και παράγουν θανατηφόρες τοξίνες.

Μπορεί να πεθάνει κανείς σε 4 με 7 μέρες. 

Ο θάνατος αφορά τουλάχιστον το 20% των περιπτώσεων μόλυνσης, ωστόσο η μόλυνση δεν είναι μεταδοτική και αντιμετωπίζεται με αντιβιοτικό Σιπρο.

Ευλογιά

Η ευλογιά πρωτοεμφανίστηκε το 1977 στη Σομαλία και οφείλεται στον ιό Variola Major. 

Όμως υπάρχει το ενδεχόμενο ότι υπάρχον δείγματα του ιού που έχουν φυλαχτεί σε εργαστήριο ούτως ώστε να χρησιμοποιηθούν σε βιολογικό πόλεμο. 

Είναι θανατηφόρος ιός μέχρι και 30%.

Ιός αιμορραγικού πυρετού Έμπολα και Μάρμπρουκ

Αυτοί οι δυο ιοί είναι ρετροϊκοί (Ρετρό ιοί) και είναι ιικά σωματίδια (filoviruses). 

Ρετροϊοί ονομάζονται οι ιοί των οποίων το γενετικό υλικό είναι μόρια RNA. 

Όταν ο ιός προσβάλει τα κύτταρα του ξενιστή, η γενετική αλληλουχία του RNA μεταγράφεται σε μόρια DNA που ενσωματώνονται στα χρωμοσώματα και γίνονται αναπόσπαστο τμήμα τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ρετροϊού είναι ο HIV.

Ο ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός των ρετροϊών μέσα στο DNA μπορεί να θεωρηθεί ένα είδος επιδημίας.

Τα ιικά σωματίδια ανήκουν σε μια οικογένεια ιών που ονομάζεται Filoviridae και μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή αιμορραγικό πυρετό σε ανθρώπους και πρωτεύοντα θηλαστικά.

Επίσης τα filoviruses έχουν πανόμοια μορφολογία, πυκνότητα και ίδιο ηλεκτροχημικό προφίλ (SDS –PAGE). Κατόπιν το πιο συνηθισμένο σχήμα είναι το U με μήκος 14.000mm και η διάμετρος τους 8mm.

Ιός Έμπολα

Ο ιός έμπολα προκαλεί αιμορραγικό πυρετό και για πρώτη φορά αναγνωρίστηκε το 1967. 

Οι ασθενείς είχαν εκτεθεί σε πράσινους πίθηκους της Αφρικής, που τους είχαν ως πειραματόζωα για να παρασκευάσουν εμβόλια κατά της πολιομυελίτιδας.

Ιός του Μάρμπουργκ

Ο ιός του Μάρμπουργκ αναγνωρίστηκε το 1967, όταν σκότωσε οκτώ άτομα σε τρεις μικρές επιδημίες που ξέσπασαν στο Μάρμπουργκ της Γερμανίας, στη Φρανκφούρτη και το Βελιγράδι της τότε Γιουγκοσλαβίας.

Όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, οι επιδημίες ξεκίνησαν από εργάτες που είχαν έρθει σε επαφή με μολυσμένους ιστούς πιθήκων. 

Όπως και ο συγγενικός Έμπολα, ο ιός του Μάρμπουργκ μολύνει όχι μόνο τον άνθρωπο αλλά και άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά.  

Ο αιμορραγικός πυρετός του Μάρμπουργκ είναι άκρως μεταδοτικός και σκοτώνει περίπου το 80% των θυμάτων του. 

Το πρώτο σύμπτωμα είναι ο ισχυρός πονοκέφαλος που εκδηλώνεται έπειτα από μια περίοδο επώασης 14 ημερών, συγκριτικά με 21 ημέρες για τον ιό Εμπολα.

Ο αιμορραγικός πυρετός του Μάρμπουργκ είναι άκρως μεταδοτικός και σκοτώνει περίπου το 80% των θυμάτων του

Πνευμονική πανώλη

Η πανούκλα είναι μια μεταδοτική ασθένεια και προσβάλλει ανθρώπους και ζώα. 

Ο ιός αυτός οφείλεται στο βακτηρίδιο Yesinia pestis. 

Το βακτήριο μεταδίδεται μόνο από μολυσμένους ψύλλους. 

Θεωρείται επίσης η πιο κακόφημη ασθένεια και είναι γνωστή ως μαύρος θάνατος.

Από πανούκλα εξολοθρεύτηκε το 14^ο αιώνα μ.Χ. το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης. 

Η πανούκλα  εμφανίζεται κυρίως στις τριτοκοσμικές χώρες. 

Υπάρχουν 3 είδη πανούκλας βουβωνική, σηψαιμική και η πνευμονική, η όποια θεωρείται θανατηφόρα. 

Ο τρόπος μετάδοσης της πνευμονικής είναι από άνθρωπο σε άνθρωπο με μολυσμένα σταγονίδια και για αυτό θεωρείται ιδανική για βιοτρομοκρατικό όπλο. 

Επίσης έχει συμπτώματα πυρετού, πονοκεφάλου και αδιαθεσίας.

Τουλαραιμία

Ο ιός αυτός είναι από μόλυνση που προκαλείται από ανθεκτικό βακτηρίδιο που εντοπίζεται στα ζώα. 

Οι άνθρωποι μπορούν να μολυνθούν και τα συμπτώματα είναι  υψηλός πυρετός, ρίγος, πονοκέφαλος μυϊκοί   πόνοι, ξηροστομία, προοδευτική αδυναμία και πνευμονία. 

Συνήθως τα συμπτώματα εμφανίζονται σε 3-5 ημέρες μετά την  έκθεση του βακτηρίου.

Πυρετός της Λάσσα

Ο ιός αυτός εντοπίστηκε το 1969, όταν δυο καλόγριες νοσοκόμες πέθαναν από αυτόν και πήρε το όνομα του από την πόλη της Νιγηρίας. 

Ανήκει στην οικογένεια των ιών Arenaviridae, είναι του είδους ρετροϊός (δηλαδή βασίζεται στο ΡΝΑ) και μεταδίδεται από ζώα. 

Με ήπια προσβολή δεν υπάρχουν κάποιου είδους συμπτώματος για το 80% αλλά για το 20% αναπτύσσεται πολυσυστημική νόσος, η οποία είναι θανατηφόρα σε ποσοστό 50%. 

Κυρίως ο ιός εντοπίζεται στην Δυτική Αφρική, προσβάλλει 100.000 με 300.000 ανθρώπους και σκοτώνει περίπου 5.000 κάθε χρόνο.

Ο ξενιστής του ιού είναι ένα είδος τρωκτικού. 

Ο άνθρωπος προσβάλλεται μέσω της επαφής των ούρων και των περιττωμάτων των τρωκτικών με τις τροφές των ανθρώπων. 

Επίσης  τα συμπτώματα εμφανίζονται μέσα σε 1-3 εβδομάδες. 

Τα συμπτώματα είναι: πυρετός, πόνος, βραχνάδα, βήχας, εμετός, επιπεφυκίτιδα και πρωτεϊνοουρία. 

Κατόπιν εμφανίζονται και νευρολογικά προβλήματα όμως την απώλεια ακοής, τρέμουλο και εγκεφαλίτιδα.

Συμβάντα χημικής, βακτηριολογικής και ραδιενεργούς προστασίας (ΧΒΡΠ)

Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας.

Η προσπάθεια πρόκλησης επιδημιών, η προσθήκη μολυσματικών, ρυπογόνων παραγόντων στο σύστημα ύδρευσης και η χρήση επικίνδυνων χημικών ουσιών με τελικό σκοπό την επικράτηση κατά του αντιπάλου σε πολεμικές συρράξεις είναι καταγεγραμμένη από αρχαιοτάτων χρόνων.

Τον περασμένο αιώνα η μεγάλη ανάπτυξη των χημικών, βιολογικών και πυρηνικών όπλων οδήγησε στην περιστασιακή χρήση τους κατά τον πρώτο και δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και άλλες περιφερειακές συρράξεις. 

Καταγράφηκαν επίσης ατυχήματα σε εγκαταστάσεις παραγωγής ΧΒΡΠ όπλων.

Τις τελευταίες δεκαετίες καταγράφηκαν περιστατικά χρήσης ή προετοιμασίες για πραγματοποίηση επιθέσεων με ΧΒΡ παράγοντες από τρομοκρατικές οργανώσεις και εκτός πλαισίου πολεμικών συρράξεων. 

Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ και τα περιστατικά με την αποστολή επιστολών με σκόνη άνθρακα, το θέμα της χρήσης ΧΒΡΠ παραγόντων κατά του πληθυσμού βρέθηκε στο επίκεντρο της δημοσιότητας.

Στη χώρα μας και στην Ε.Ε. η πλευρά της διαχείρισης των συνεπειών ΧΒΡΠ περιστατικών έχει ενταχθεί στο αντικείμενο της Πολιτικής Προστασίας μαζί με τις φυσικές και τις τεχνολογικές καταστροφές (Νόμος 3013/2002).

Ένα συμβάν κατά το οποίο ένας Χημικός παράγων ή μία βιομηχανική χημική ουσία χρησιμοποιείται σαν τρομοκρατικό όπλο ονομάζεται Χημικό Περιστατικό.

Αντίστοιχα ονομάζεται Βιολογικό/Ραδιολογικό περιστατικό το συμβάν κατά το οποίο ένας βιολογικός/ραδιολογικός παράγων χρησιμοποιείται σαν τρομοκρατικό όπλο.

Οι Χημικοί παράγοντες ή χημικές πολεμικές ουσίες (chemical agents ή chemical warfare agents) κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες όλες εκ των οποίων προκαλούν αδρανοποίηση, σοβαρές βλάβες ή θάνατο:

1) Καυστικές ή Φλυκταινογόνες ουσίες

2) Νευροτοξικές Ουσίες ή Ουσίες Νεύρων

3) Ασφυξιογόνες ουσίες

4) Αιμοτοξικές ουσίες

5) Αδρανοποιητικές ουσίες. 

Χρησιμοποιούνται σε μορφή αερίου, υγρού ή αερολύματος (αεροζόλ).

Οι Βιολογικοί παράγοντες (biological agents) είναι είτε ζωντανοί οργανισμοί είτε ουσίες που αυτοί παράγουν οι οποίοι προκαλούν ασθένειες ή βλάπτουν ανθρώπους, ζώα και φυτά ή προκαλούν βλάβες σε κάποιο υλικό. 

Οι Βιολογικοί παράγοντες βρίσκονται σε μορφή σταγόνων υγρού, αερολύματος ή ξηράς σκόνης. 

Ένας Βιολογικός παράγων όπως: άνθρακας, τουλαραιμία, χολέρα, εγκεφαλίτης, πανώλη και αλλαντίαση μπορεί, με κατάλληλη επεξεργασία, να χρησιμοποιηθεί σαν τρομοκρατικό όπλο. Υπάρχουν τρία είδη Βιολογικών παραγόντων: τα βακτήρια, οι ιοί και οι τοξίνες.

Στην Ελλάδα, μέχρι τώρα, δεν έχει υπάρξει πραγματικό ΧΒΡΠ περιστατικό. 

Τα μόνα περιστατικά που έχουν καταγραφεί είναι οι φάρσες με τα ύποπτα για άνθρακα αντικείμενα (επιστολές ή άλλα δέματα) που συνέβησαν στη χώρα μας όπως και σε άλλες χώρες με ιδιαίτερη έξαρση την περίοδο Οκτωβρίου – Δεκεμβρίου 2001 μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ.

Χημικοί, βιολογικοί, ραδιολογικοί παράγοντες ή βιομηχανικά χημικά (χλώριο, υδρόθειο, οργανοφωσφορικές ενώσεις, κ.λπ.) είναι δυνατόν να διασπαρούν στον αέρα που αναπνέουμε, το νερό και στα τρόφιμα που καταναλώνουμε, στο έδαφος και στις επιφάνειες με τις οποίες ερχόμαστε σε επαφή. 

Οι μέθοδοι διασποράς κυμαίνονται από υπερβολικά απλές (π.χ. τοποθέτηση ενός δοχείου με κάποιο υλικό σε πολυσύχναστο μέρος και ανοίγοντάς το ή χρησιμοποιώντας συμβατικό σύστημα ψεκασμού) έως πιο σύνθετες [χρήση εκρηκτικού μηχανισμού ο οποίος μεταξύ άλλων θα βοηθήσει στη διασπορά του υλικού ή οπλοποιημένοι παράγοντες (πολεμικά υλικά)].

Τα χημικά περιστατικά χαρακτηρίζονται από μία σχετικά γρήγορη (λίγα λεπτά μέχρι μερικές ώρες ανάλογα με το είδος και την ποσότητα του παράγοντα) εμφάνιση συμπτωμάτων στην υγεία των ατόμων που βρέθηκαν στο χώρο του περιστατικού. 

Χαρακτηρίζονται επίσης από την ύπαρξη χαρακτηριστικών οσμών και αντικειμένων τα οποία είναι απαραίτητα για την πραγματοποίηση της απειλής (δοχείο, σύστημα ψεκασμού κ.λπ.).

Στα βιολογικά περιστατικά η αναγνώριση ενός εν δυνάμει προβλήματος γίνεται είτε άμεσα (π.χ. λήψη μίας επιστολής που περιέχει ύποπτη σκόνη ή ανακάλυψη ενός δοχείου με ύποπτη σκόνη στο σύστημα κλιματισμού) είτε με καθυστέρηση και συμπίπτει χρονικά με την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων. 

Ο απαιτούμενος χρόνος από τη στιγμή έκθεσης σε κάποιο βιολογικό παράγοντα έως την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων (δηλ. ο χρόνος επώασης) κυμαίνεται από ώρες έως αρκετές ημέρες. 

Επιπλέον και λόγω των πιθανών μετακινήσεων των ατόμων που εξετέθησαν σε ένα και μόνο περιστατικό τα κρούσματα/θύματα ενδέχεται να παρουσιάσουν μεγάλη γεωγραφική διασπορά είτε εντός μίας χώρας είτε μεταξύ πολλών. 

Έτσι προκύπτει η βασική διαφορά μεταξύ χημικών και βιολογικών περιστατικών.

Τα ραδιολογικά περιστατικά παρουσιάζουν ομοιότητες αλλά και διαφορές με τα χημικά περιστατικά. 

Καθόσον η ακτινοβολία δεν είναι ορατή, δεν έχει οσμή ούτε γεύση δεν μπορούμε να την αισθανθούμε με οιοδήποτε τρόπο. 

Σαν αποτέλεσμα αν βρεθούμε σε χώρο που έγινε κάποια έκρηξη δεν θα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν χρησιμοποιήθηκαν ραδιενεργά υλικά σαν μέρος του εκρηκτικού μηχανισμού δηλ. αν πρόκειται για βρώμικη βόμβα (dirty bomb) ή όχι. 

Οι συνέπειες στο περιβάλλον και στον πληθυσμό μπορεί να είναι μακροχρόνιες. Υπάρχουν τρεις τύποι πυρηνικής ακτινοβολίας:

 α (άλφα), β (βήτα) και γ (γάμα).

Οι Καυστικές ή Φλυκταινογόνες ουσίες (Blister agents) προκαλούν σοβαρές φλύκταινες (φουσκάλες με υγρό) και «εγκαύματα» στα μάτια, το δέρμα και τους ιστούς του αναπνευστικού συστήματος. 

Συνήθως η έκθεση γίνεται μέσω επαφής με το υγρό ή τους ατμούς. Αναφέρονται και ως «ουσίες μουστάρδας» π.χ. μουστάρδες αζώτου, μουστάρδες θείου και π λεβισίτης (lewisite). 

Χαρακτηριστικό είναι ότι προκαλούν λίγο ή καθόλου πόνο κατά τη διάρκεια της έκθεσης (εκτός από τoν λεβισίτη) κι έχουν ποικίλο χρόνο εμφάνισης συμπτωμάτων (2-36 ώρες). 

Όσο πιο ψηλή η συγκέντρωση έκθεσης τόσο πιο γρήγορα εμφανίζονται τα συμπτώματα.

Οι Νευροτοξικές Ουσίες ή Ουσίες Νεύρων (Nerve agents) επιδρούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ). 

Είναι οργανοφωσφορικές ενώσεις χημικώς συναφείς με τα φυτοφάρμακα αλλά πολύ πιο τοξικές και έχουν την ιδιότητα να διαπερνούν το δέρμα χωρίς να επιδρούν σε αυτό. 

Συνήθως η έκθεση γίνεται μέσω επαφής με υγρό (δέρμα και οφθαλμοί) και ατμούς. 

Τρία σαφή συμπτώματα που συνδέονται με τις νευροτοξικές ουσίες είναι: σμίκρυνση της κόρης του οφθαλμού, πολύ ισχυρός πονοκέφαλος και ισχυρό σφίξιμο στο στήθος. 

Παραδείγματα νευροτοξικών ουσιών είναι το σαρίν, σομάν, ταμπούν και VX. 

Ανάλογα με την οδό έκθεσης και τη συγκέντρωση της ουσίας υπάρχει διαφοροποίηση στα συμπτώματα και στο χρόνο εμφάνισής τους.

Έκθεση σε ατμούς: συμπτώματα μετά από δευτερόλεπτα έως αρκετά λεπτά. 

Έκθεση μέσω του δέρματος: συμπτώματα μετά από λεπτά έως αρκετές ώρες (έως και 18 ώρες και τότε τα συμπτώματα δεν είναι συνήθως θανατηφόρα).

Οι Αιμοτοξικές ουσίες (Blood agents) παρεμποδίζουν τη δυνατότητα του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο και προκαλούν ασφυξία. 

Βλάπτουν τον άνθρωπο παρεμβαίνοντας στην ανταλλαγή οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα μεταξύ αίματος και ιστών. 

Τυπικά παραδείγματα είναι το υδροκυάνιο και το χλωριούχο κυάνιο.

Οι Ασφυξιογόνες Ουσίες (Choking Agents) προκαλούν φυσική βλάβη στους πνεύμονες. Η έκθεση γίνεται με εισπνοή. 

Σε εξαιρετικές περιπτώσεις οι πνεύμονες γεμίζουν με υγρό γεγονός το οποίο μπορεί οδηγήσει σε ασφυξία που προσομοιάζει πνιγμό. 

Ο θάνατος προκαλείται από την έλλειψη οξυγόνου. 

Τυπικά παραδείγματα είναι το χλώριο και το φωσγένιο.

Αντίδοτο είναι κάθε χημική ουσία της οποίας η δράση είναι αντίθετη με τη δράση των χημικών παραγόντων. 

Σαν αποτέλεσμα όταν δοθεί στο άτομο που έχει εκτεθεί τότε περιορίζεται ή εξαφανίζεται η βλάβη που έχει προκληθεί. 

Δεν υπάρχουν αντίδοτα για όλους τους χημικούς παράγοντες (π.χ. υπάρχουν αντίδοτα για τις ουσίες νεύρων αλλά δεν υπάρχουν αντίδοτα για τις «μουστάρδες»).

Τα Βακτήρια είναι μονοκύτταροι οργανισμοί οι οποίοι πολλαπλασιάζονται με κυτταρική διαίρεση και μπορούν να προκαλέσουν ασθένεια σε ανθρώπους, ζώα ή φυτά. 

Παραδείγματα περιλαμβάνουν άνθρακα, χολέρα, πανώλη, τουλαραιμία και πυρετό Q.

Οι Ιοί είναι οι απλούστερες μορφές μικροοργανισμών, οι οποίες δεν έχουν σύστημα για το μεταβολισμό τους. 

Για να πολλαπλασιαστούν χρειάζονται ζωντανά κύτταρα και δεν μπορούν να ζήσουν εκτός από ένα ξενιστή. 

Τύποι ιών είναι ο ιός της ευλογιάς, ιοί που προκαλούν αιμορραγικούς πυρετούς (Εμπόλα, κ.λπ.).

Οι Τοξίνες είναι τοξικές ουσίες φυσικής προέλευσης οι οποίες παράγονται από ζώο, φυτό ή μικρόβιο.

Διαφέρουν από τις χημικές ουσίες στο ότι δεν παρασκευάζονται από τον άνθρωπο. 

Παραδείγματα είναι η ρισίνη και οι μυκοτοξίνες.