Το Ιράν είναι ο τελευταίος χρήστης του θρυλικού F-14 Tomcat. Το Χολυγουντιανής υστεροφημίας αεροσκάφος - «Top Gun» - είναι γνωστό ότι κέρδισε τη λαμπρή του φήμη στον πόλεμο Ιράν και Ιράκ. Πρόσφατα το ιρανικό πρακτορείο ειδήσεων Fars κυκλοφόρησε μια σειρά από φωτογραφίες που δείχνουν ορισμένα F-14 Tomcat της Πολεμικής Αεροπορίας της Ισλαμικής Δημοκρατία του Ιράν σε απροσδιόριστη θέση, σύμφωνα με ορισμένες πηγές στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Τεχεράνης.
Η ιρανική αεροπορική δύναμη φέρεται να έχει εκσυγχρονίζει ορισμένα Tomcat σε μια παραλλαγή που ανεπίσημα καλείται F-14AM (Modernized). Ο εκσυχρονισμός φέρεται να περιλάμβανε επέκταση του ρόλου των αεροσκαφών αλλά και της λειτουργική ζωής τους μέχρι το 2030. Η εγχώρια αναβάθμιση περιλαμβάνει εργασίες στα ηλεκτρονικά συστήματα (ραντάρ και RWR) και στα όπλα: R-73Ε, AIM-54A, AIM-7E και AIM-9J είναι μεταξύ των βλήματων αέρος-αέρος που έχουν προσαρμοστεί στο σύστημα ελέγχου πυρός του αεροσκάφους.
Τα ιρανικά Tomcat μπορεί επίσης να φέρουν τον πύραυλο Fakour-90: Σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, πρόκειται για μια εγχώρια αναβάθμιση του διάσημου μεγάλου βεληνεκούς πυραύλων AIM-54 Phoenix που εξόπλιζε τα F-14 του Ναυτικού των ΗΠΑ. Ο νέος πύραυλος θα είναι σε θέση να πλήξει στόχους σε μια απόσταση έως 300 χιλιόμετρα. Τα βλήματα αυτά, AIM-54 Phoenix, κατασκευάστηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1966 και είχαν ως στόχο να εξοπλίσουν ένα μόνο τύπο αεροσκάφους - το Tomcat. Το προτότυπο βλήμα διαθέτει διάφορους τρόπους ελέγχου και είναι ικανό να πλήξει τον στόχο σε ακτίνα 160 χιλιομέτρων, με μία ταχύτητα 5Μ.
Τα ιρανικά F-14 φέρουν τώρα και μια νέα τριών τόνων ααπραλλαγή που μοιάζει με αυτή που έχει υιοθετηθεί από τα ρωσικά και αμερικανικά 4ης και 5ης γενιά μαχητικά αεροσκάφη.
Η Τεχεράνη πιστεύεται ότι λειτουργεί σήμερα ένα στόλο από περίπου 60 F-14, αν και αριθμός των ετοιμοπόλεμων αεροσκαφών αεροσκάφος είναι άγνωστος. Σύμφωνα με κάποιες αναφορές, υπάρχουν σχέδια για την χρήση του Tomcat σε ρόλο αέρος-εδάφους.
Τέλος πάντων, με κάποιο τρόπο η Τεχεράνη κατάφερε να κρατήσει αξιόπλοα τα περισσότερα F-14, ένα σημαντικό επίτευγμα δεδομένου του εμπάργκο προς το Ιράν και τη συνακόλουθη έλλειψη ανταλλακτικών για τα Tomcat.
«Περσικές Γάτες»
Πέντε έτη πριν την Ισλαμική Επανάσταση το 1979, ο Σαχ Μοχάμαντ Ρέζα παχλαβί, γνωστός και ως Σάχης της Περσίας, συμφώνησε με τις ΗΠΑ για την αγορά 80 μαχητικών αεροσκαφών Grumman F-14A Tomcat και 633 πυραύλων Hughes AIM-54 Phoenix για 2 δισεκατομμύρια δολάρια. Το πρόγραμμα των F-14, το οποίο Κογκρέσο είχε σταματήσει να χρηματοδοτεί, γλίτωσε έτσι από την χρεοκοπία. Το Ιράν έγινε η μόνη χώρα εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες που προμηθεύτηκε αυτό το υπερ-μαχητικό.
Πόσο χρήσιμο ήταν το F-14 στον οκταετή πόλεμο μεταξύ του Ιράν και του Ιράκ ήταν ένα θέμα το οποίο έγινε αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των στρατιωτικών αναλυτών στις ΗΠΑ. Πολλοί στρατιωτικοί αναλυτές των ΗΠΑ απέρριψαν την μεγάλη σημασία του F-14 στον αεροπορικό πόλεμο του Κόλπου, αλλά οι μαρτυρίες των Iρανών πιλότων δίνουν μια διαφορετική εικόνα.
Ανεξάρτητες πληροφορίες σχετικά με τον αεροπορικό πόλεμο του Ιράν-Ιράκ είναι δύσκολο να βρεθούν. Είναι αδύνατο για παράδειγμα να αναζητήσουμε πόσες πραγματικά νίκες στην εναέρια μάχη πέτυχε το F-14, λόγω του γεγονότος ότι τα μέχρι σήμερα αρχεία έχουν παραβιασθεί επανειλημμένα κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και μετά τον πόλεμο, για πολιτικούς, θρησκευτικούς, ή ακόμα και προσωπικούς λόγους. Ακόμα και σήμερα, οι περισσότεροι πιλότοι του Ιράν μιλούν για τις εμπειρίες τους μόνο με την προϋπόθεση της ανωνυμίας ή με την χρήση κάποιου ψευδώνυμου, για την καλύτερη προστασία τους και των οικογενειών τους.
Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι στη δεκαετία του 1970 το Ιράν χρειάζονταν ένα μαχητικό εναέριας υπεροχής, το οποίο θα μπορούσε να εισβάλει στον σοβιετικό εναέριο χώρο αντιμετωπίζοντας τα σοβιετικά MiG-25R.
Μέχρι το 1979, 120 πιλότοι και τους αξιωματικοί της τότε Αυτοκρατορικής Iρανικής Πολεμικής Αεροπορίας (IIAF) είχαν εκπαιδευθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, με 100 άτομα επιπλέον προσωπικό να μην έχει ολοκληρώσει την κατάρτιση. Ταυτόχρονα, οι τεχνικοί συντήρησης εκπαιδεύονταν από τις εταιρείεας Pratt & Whitney και Hughes σε θέματα σχετικά με τους κινητήρες, ηλεκτρονικά και οπλικά συστήματα του αεροσκάφους.
Πριν από την άφιξη των F-14 στο Ιράν, κατασκευάστηκε μια γιγαντιαία αεροπορική βάση στην κεντρική έρημο του Ιράν. Η αεροπορική βάση Χαταμί, πήρε το όνομά της από το θρυλικό αρχηγό της IIAF, τον Μοχάμετ Χαταμί, ο οποίος σκοτώθηκε σε ένα ατύχημα το 1975. Μέχρι τα τέλη του 1978 παραδόθηκαν 284 πύραυλοι Phoenix, συμπεριλαμβανομένων και 10 ATM-54A κατάρτισης, καθώς η IIAF ξεκίνησε μια σειρά από ασκήσεις με πραγματικά πυρά.
Ο AIM-54 ήταν πραγματικά ένα θανάσιμο σύστημα, λέει ο Φάρχαντ, πρώην πιλότος της IIAF. Κατά τη διάρκεια μιας δοκιμής στο Ιράν, ένας AIM-54A με ταχύτητα Mach 4.4 και από ύψος 24.000 μέτρα [15 μίλια] πἐτυχε άμεσο χτύπημα κατά του στόχου. Σύμφωνα με τον ίδιο ο πύραυλος πετυχαίνει να ελίσσεται με 17G.
Λόγω του χάους και της βίας γύρω από την απομάκρυνση του Σάχη από την εξουσία, 27 χειριστές των F-14 είχαν εγκαταλείψει το Ιράν το 1979. Σύμφωνα με τον πρώην χειριστή Γιαβάντ, κάποιοι άλλοι που έμειναν και δεν έφυγαν μαζί με τους Αμερικάνους, φυλακίστηκαν και αρκετοί μάλιστα δολοφονήθηκαν από το νέο καθεστώς.
Αμερικανοί τεχνικοί της Hughes σαμποτάρισαν 16 AIM-54A στην αεροπορική βάση Χαταμί, προτού αναχωρήσουν για τις ΗΠΑ, λέει ο Ρασί. Νέες εκθέσεις από εκείνη την ταραγμένη εποχή, ανάφεραν πως το σύνολο του στόλου των μαχητικών και των πυραύλων είχε καταστεί άχρηστο από σαμποτάζ.
Στην πραγματικότητα, λέει ο Ρασί, όλοι οι υπόλοιποι AIM-54 ήταν σε ασφαλή αποθήκευση σε σφραγισμένα μεταφορικά δοχεία, και μονίμως υπό φρούρηση σε υπόγειες αποθήκες στην αεροπορική βάση Χαταμί. Η ειρωνεία είναι ότι αργότερα θα επισκευαστεί το σύνολο των 16 σαμποταρισμένων πυραύλων από μέρη και ανταλλακτικά του Ναυτικού των ΗΠΑ, τα οποία εκλάπησαν από τους Ιρανούς κατά την αποχώρηση των μέσων και του προσωπικού του Ναυτικού των ΗΠΑ από την περιοχή.
Εν τω μεταξύ, οι εντάσεις μεταξύ του Ιράκ και της νέας ισλαμικής κυβέρνησης του Ιράν κλιμακώνονται. Μέχρι το Σεπτέμβριο του 1980 οι δύο χώρες πέρασαν σε μικρές αψιμαχίες στα σύνορα.
Με το Ιράκ να γίνεται πιο επιθετικό λόγω της κατάστασης στο Ιράν και παρά το χάος στην ιρανική στρατιωτική ιεραρχία, η Ισλαμική Δημοκρατία της Τεχεράνης εργάστηκε σκληρά για την άμεση επιστροφή του F-14 στην υπηρεσία του έθνους. Τα περισσότερα από τα 77 αεροσκάφη δεν ήταν σε επιχειρησιακή κατάσταση, ή τουλάχιστον ήταν εν μέρει μια και δεν δούλευαν τα ραντάρ, ενώ από πολλά πληρώματα έλειπε η ολοκλήρωση της κατάρτισης και η σχετική εμπειρία. Μέσα σε λίγες ημέρες από τις πρώτες συγκρούσεις με τους Ιρακινούς, καμιά δεκαριά F-14 ήταν ξανά σε πλήρη λειτουργία, τα οποία και ξεκίνησαν να περιπολούν κατά μήκος των συνόρων.
Στις 7 Σεπτεμβρίου 1980 και πριν ξεκινήσει και επίσημα ο πόλεμος, ένα ιρακινό ελικόπτερο Mil Mi-25 Hind (μία εξαγωγική έκδοση του σοβιετικού Mi-24), κατερρίφθη από το πυροβόλο Vulcan των 20 mm ενός F-14. Μόλις έξι ημέρες αργότερα, o πρώτoς AIM-54 που εξαπολύθηκε βρήκε τον στόχο του: Θύμα ήταν ένα ιρακινό MiG-21, το οποίο βρισκόταν σε περιπολία κατά μήκος των συνόρων.
Η πιο έντονη περίοδος του αεροπορικού αγώνα ήταν οι δύο πρώτοι μήνες του πολέμου, ο οποίος ξεκίνησε επίσημα στις 22ης Σεπτεμβρίου 1980. Τα F-14 ήταν εξοπλισμένα με το ραντάρ AWG-9 Doppler, με το οποίο οι πιλότοι του Ιράν θα μπορούσαν να πλήξουν ένα εχθρικό αεροσκάφος από 100 μίλια μακριά, αλλά οι Ιρανοί πιλότοι εκτίμησαν το αεροπλάνο και για τον αεροπορικό αγώνα από κοντινές αποστάσεις.
Ο Φάρχαντ υπενθυμίζει την ευελιξία του αεροπλάνου, αναφέροντας πως η ικανότητα του F-14A κατά τη διάρκεια της εγγύς αερομαχίας (dogfight) ήταν απαράμιλλη... «Μετά από μόλις 100 ώρες κατάρτισης, έμαθα να φέρνω τη μύτη του Tomcat επάνω σε μια 75 μοιρών θέση σε λίγο περισσότερο από ένα δευτερόλεπτο», λέει ο ίδιος.
Παρά τις περίπου 1.000 εναέριες συμπλοκές των δύο αεροποριών κατά το διάστημα 1980 και 1988, οι αεροπορικές αψιμαχίες δεν ήταν ένας αποφασιστικός παράγοντας για τον πόλεμο και την έκβαση αυτού, ένα δίδαγμα που χρήζει ουσιαστικής ανάλυσης. Σύμφωνα με τον απόστρατο της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ, στρατηγό Ρόναλτν Μπερκβίστ, πρώην ειδικός σε αμυντικά θέματα στη Μέση Ανατολή, παρά τη θυσία των μαχητικών αεροσκαφών τους, οι δύο αεροπορικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν τα μαχητικά τους αποτρεπτικά, με τον ίδιο τρόπο που οι υπερδυνάμεις κατά τον Ψυχρό Πόλεμο χρησιμοποιούσαν το πυρηνικό οπλοστάσιό τους. Καμία πλευρά δεν μπορούσε ανεξάρτητα να έχει μια ασφαλή πηγή για να εξασφαλίσει τη συνεχή ισορροπία μεταξύ των ζημιών και αντικαταστάσεων. Ο Μπερκβίστ γράφει το 1988 στη μονογραφία του για τον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου, ο ρόλος των δύο αεροπορικών δυνάμεων ήταν σε όλη τη διάρκεια του πολέμου αποτρεπτικός. Σε αντίθεση με το Ισραήλ και την Αίγυπτο το 1973, αναφέρει ο ίδιος, το Ιράν και το Ιράκ το 1980 δεν είχαν συμμάχους και δεν ήταν σε θέση να αντικαταστήσουν τις απώλειές τους. Αυτό οδήγησε τις δύο αεροπορίες να επιχειρούν έτσι ώστε να διατηρούν το μεγαλύτερο μέρος του στόλου τους επιχειρησιακό.
Η αεροπορική δύναμη του Ιράν επικεντρώθηκε να έχει αποτρεπτικό χαρακτήρα, και χρησιμοποίησε τα F-14 Tomcat για να υπερασπιστεί σημαντικές στατηγικές εγκαταστάσεις, κυρίως τους τερματικούς σταθμούς των πετρελαίων στο Κάρκ.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων του πολέμου οι Ιρανοί έκαναν καλά τη δουλειά τους, αναγκάζοντας τους Ιρακινούς να εξετάσουν τουλάχιστον το γεγονός ότι το Ιράν θα μπορούσε να επιτεθεί κατά στρατηγικών εγκαταστάσεων στο Ιράκ, λέει ο Αντονυ Κόρντσμαν από το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών στην Ουάσιγκτον, DC , όμως, η αεροπορική δύναμη ξεθωριάστηκε σχετικά γρήγορα.
Το Ιράν προσπάθησε να κρατήσει περίπου 60 Tomcat σε λειτουργική κατάσταση κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά η εντατική χρήση τους και η έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού συντήρησης μαζί με την έλλειψη ανταλλακτικών, πιστεύεται ότι μείωσε τον αριθμό των επιχειρησιακών F-14 σε 40 το 1984 και σε 25 το 1986. Από την άλλη πλευρά, ο ΑΙΜ-54 Phoenix αναπτύχθηκε μόνο σποραδικά στην αρχή του πολέμου, και στη συνέχεια πιο συχνά το 1981 και το 1982, μέχρι την εμφανή έλλειψη καίριων ανταλλακτικών, με αποτέλσμα την αναγκαστική αναστολή της χρήσης του πυραύλου το 1986.
«Η ικανοποιητική επιχειρησιακή χρήση του AIM-54 απαιτεί καλή συνεργασία μεταξύ των πιλότων και των χειριστών των ραντάρ και των όπλων του αεροσκάφους», αναφέρει ο Χασεμί. «Κάποιοι πιλότοι είχαν πρόβλημα να αποδεχθούν το γεγονός αυτό στην πράξη, και υπήρξαν πολλές συζητήσεις, κυρίως επειδή είχαμε πολλούς καλούς πιλότους, αλλά πολύ λίγους καλούς χειριστές των όπλων».
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, o Χασεμί εξαπόλυσε τέσσερις συνολικά AIM-54 κατά των Ιρακινών. Ο πρώτος πύραυλος εκτοξεύθηκε τον Ιούλιο του 1982 κατά μίας ομάδας ιρακινών MiG-23 Flogger, τα οποία προσπαθούσαν να καταρρίψουν ένα μεμονωμένο ιρανικό F-4E που επέστρεφε από τη Βαγδάτη προς το Ιράν. Η τύχη του ιρανικού F-4E μετά την εξαπόλυση του AIM-54 από το F-14 του Χασεμί ήταν μεγάλη. Ο Χασεμί αφηγείται πως μετά το κλείδωμα του ιρακινού MiG-23 στο ραντάρ του, εξαπόλυσε τον πύραυλο κατά του ηγούντο Ιρακινού. «Όταν ο πύραυλος έπληξε το MiG-23, αυτό εξαφανίστηκε από το ραντάρ μου μαζί με το νούμερο δύο του ... Το MiG-23 δεν ήταν το μαχητικό που οι Ιρακινοί ήλπιζαν. Δεν μπορούσε να νικήσει κανέναν από τα ιρανικά μαχητικά, είχαμε πολύ λίγο σεβασμό απέναντί του σε αερομαχίες ένα προς ένα», προσθέτει ο ίδιος. «Μια φορά μόνον αντιμετωπίσαμε μεγάλο αριθμό ιρακινών MiG-23, αργότερα κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το πιο εντυπωσιακό πράγμα για το MiG-23 ήταν η ικανότητά του να επιταχύνει γρήγορα όταν το κυνηγούσαν, αλλά δεν μπορούσε να ξεφύγει από ένα F-14».
Μερικές από τις πιο θεαματικές μάχες του αεροπορικού πολέμου διεξήχθησαν μεταξύ των ιρανικών F-14 και των γαλλικής κατασκευής ιρακινών μαχητικών Dassault Mirage F1EQ. Τα γαλλικά μαχητικά συμμετείχαν στις ιρακινές προσπάθειες να αποκόψουν τις ιρανικές εξαγωγές πετρελαίου και να καταστρέψουν την υποδομή της διύλισης του πετρελαίου στο Ιράν.
Οι Ιρανοί υπέστησαν σοβαρές ζημιές στους πρώτους μήνες του πολέμου, αναγκάζοντάς τους να επιβραδύνουν τις πτητικές τους δραστηριότητες για τη διατήρηση των υπόλοιπων αεροπορικών στοιχείων στο ενεργητικό δυναμικό. Υπό τις συνθήκες αυτές, ακόμη και επιτυχίες στον αεροπορικό αγώνα είχαν μόνο προσωρινή σημασία. Τα F-14 χρησιμοποίθηκαν αποτρεπτικά κυρίως. Ένα ή δύο ιρανικά Tomcat μπορούσαν να υποχρεώσουν έναν ολόκληρο σχηματισμό ιρακινών μαχητικών να εγκαταλείψει την αποστολή του ή να εγκαταλείψουμε τα πυρομαχικά του πριν την επίτευξη του στόχου.
Ο Χασεμί αναφέρει πως τα F-14 χρησιμοποιήθηκαν μόνο ως αναχαιτιστικά. Κατά μέσο όρο, περίπου το 40% του στόλου των F-14 ήταν έτοιμα ανά πάσα στιγμή. «Γνωρίζαμε χωρίς αμφιβολία», συνεχίζει ο ίδιος, «ότι το F-14A δεν θα δώσει στο Ιράν τη συνολική αεροπορική υπεροχή πάνω από το Ιράκ. Η στρατηγική ήταν να χρησιμοποιηθεί το F-14 με φειδώ και να κρατήσει τα μαχητικά σε ασφαλή απόσταση από τα επίγεια αντιεροπορικα συστήματα του Ιράκ, αλλά να είναι πάντα έτοιμα να αντιμετωπίσουν τα ιρακινά μαχητικά που εισέβαλαν στον ιρανικό εναέριο χώρο».
Υπενθυμίζοντας την ανάκριση ενός ιρακινού χειριστή Mirage F1EQ το οποίο καταρρίφθηκε από τις ιρανικά Tomcat το Φεβρουάριο του 1986, ο Καζέμ, πρώην Ιρανός χειριστής των F-4 λέει ότι ο αιχμάλωτος Ιρακινός χειριστής ανέφερε πως στο Ιράκ του είχαν πει πως μόνο 20 ιρανικά Northrop F-5 και δέκα περίπου F-4 είναι επιχειρησιακά. Ο στόλος των F-14 είναι καθηλωμένος. Ο Ιρακινός χειριστής κατααρρίφθηκε λίγες ώρες νωρίτερα πάνω από το Ιράν, από ένα F-14A.
Ο Γιαβάντ αναφέρεται επίσης στις εμπειρίες του κατά τη διάρκεια του πολέμου. «Στη δεκαετία του 1990 ένας αριθμός διεθνών παρατηρητών δήλωνε πως ο συνδυασμός F-14 και AIM-54 ήταν μια δαπανηρή αποτυχία, αλλά εμείς έχουμε αποδείξει ακριβώς το αντίθετο. Όχι μόνο καταρρίφθηκαν πολλά ιρακινά μαχητικά αλλά η αεροπορική δύναμη του Ιράκ αναγκάστηκε να διακόψει εκατοντάδες αποστολές πριν από την επίτευξη του στόχου, μόνο με την αντίληψη πως στην περιοχή πετούσαν τα αντίπαλα F-14. Οι πιλότοι του Ιράκ από ένα σημείο και μετά φάνηκε πως άρχισαν να σέβονται τα αντίπαλα F-14».
Οι αριθμοί από τις νίκες και τις ήττες του F-14 κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ το 1980-88 είναι αντιφατικοί: Το Ιράκ δήλωσε ότι 11 Tomcat καταρρίφθηκαν, το Ιράν αναγνώρισε μόνο μια κατάρριψη, αλλά παραδέχθηκε την απώλεια 12 αεροσκαφών που οφείλονταν σε ατυχήματα. Το Ιράν λέει ότι οι αεροπορικές νίκες των Tomcat είναι 45, μεταξύ των οποίων τέσσερα MiG-25 και ένα Tu-22B, αλλά μόνο τρεις είναι τεκμηριωμένες καταρρίψεις ιρακινών αεροσκαφών από Tomcat, δύο Mirage F1 και ένα MiG-21.
.jpg)
